Thương mại toàn cầu năm 2024 vẫn là một bối cảnh phức tạp với đặc điểm là căng thẳng địa chính trị, áp lực lạm phát và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Trong bối cảnh bất ổn này, ngành nông nghiệp Việt Nam là trụ cột quan trọng của sự ổn định kinh tế. Bài viết này khám phá các phản ứng chính sách chiến lược của Việt Nam nhằm bảo vệ sản xuất nông nghiệp, hiệu suất xuất khẩu nông sản gần đây, lợi thế cạnh tranh của quốc gia và triển vọng mở rộng thương mại trong tương lai.

Sự ổn định của nông nghiệp trở thành ưu tiên của chính phủ Việt Nam

Thương mại toàn cầu năm 2024 vẫn là một bối cảnh phức tạp, đặc trưng bởi căng thẳng địa chính trị, áp lực lạm phát và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Những thách thức này làm gián đoạn chuỗi cung ứng và làm tăng thêm sự bất ổn cho các nhà xuất khẩu trên toàn thế giới. Trong bối cảnh bất ổn này, ngành nông nghiệp của Việt Nam là trụ cột quan trọng của sự ổn định kinh tế, chiếm khoảng 14 đến 15 phần trăm GDP của đất nước và sử dụng một phần đáng kể lực lượng lao động.

Vào tháng 5 năm 2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ban hành chỉ thị rõ ràng ưu tiên ổn định nông nghiệp trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang diễn ra bất ổn. Chỉ thị này nhằm đảm bảo an ninh lương thực và bảo vệ đất nước trước những kết quả khó lường của các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra với Hoa Kỳ.

Số liệu thống kê chính thức cho thấy kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam đạt tổng cộng 21,15 tỷ đô la Mỹ trong bốn tháng đầu năm 2025, tăng 10,7% so với cùng kỳ năm 2024. Điều này có nghĩa là chính phủ có nhiệm vụ phải điều hướng các mức thuế quan mới của Hoa Kỳ bằng chiến thuật chính trị.

Cơ hội chiến lược cho những cải cách bền vững

Tăng cường vai trò của chính phủ trong việc thúc đẩy nông nghiệp bền vững

Bất chấp sự không chắc chắn xung quanh thuế quan, Thủ tướng Chính coi giai đoạn này là cơ hội để Việt Nam thực hiện cải cách bền vững trên thị trường nông sản, đa dạng hóa sản phẩm Việt Nam và mở rộng sang các thị trường quốc tế mới. Thủ tướng đã chỉ đạo các cơ quan liên quan theo dõi chặt chẽ tin tức thương mại quốc tế và thực hiện các biện pháp phù hợp để ứng phó.

Các bộ có thẩm quyền có trách nhiệm cập nhật thông tin mới nhất về quy định nhập khẩu và thay đổi thuế quan ở nước ngoài cho doanh nghiệp trong nước, giúp họ điều chỉnh chiến lược hiệu quả và hỗ trợ các mục tiêu kinh tế và xuất khẩu của Việt Nam.

Thủ tướng Việt Nam đã giao những trách nhiệm chính cho việc hình dung nền nông nghiệp bền vững như sau:

• Bộ Nông nghiệp và Môi trường (MAE) sẽ xây dựng và triển khai các kế hoạch nhằm ổn định sản xuất các sản phẩm nông nghiệp thiết yếu, bao gồm gạo, cà phê và hồ tiêu, trong mùa thu hoạch cao điểm;
• Bộ Công Thương (MIT) sẽ giám sát các nỗ lực tăng cường thương mại và mở rộng thị trường xuất khẩu để giảm sự phụ thuộc quá mức vào một nhóm đối tác thương mại hạn chế;
• Bộ Tài chính sẽ đơn giản hóa các thủ tục hải quan và hoàn thuế GTGT, giảm gánh nặng tiền thuê đất và thuế, và đề xuất các chính sách thuế cụ thể theo từng ngành để tăng cường sức cạnh tranh trong ngành nông nghiệp trong nước; và
• Ngân hàng Nhà nước Việt Nam được chỉ đạo có thể mở rộng các chương trình cho vay ưu đãi nhằm hỗ trợ sản xuất nông nghiệp và bảo vệ sinh kế của nông dân.

Đồng bằng sông Cửu Long là trọng tâm phát triển nông nghiệp bền vững của Việt Nam

Đặc biệt chú trọng vào việc đẩy nhanh các dự án nông nghiệp quy mô lớn, bền vững và thân thiện với môi trường, chẳng hạn như trồng một triệu ha lúa chất lượng cao, ít phát thải ở Đồng bằng sông Cửu Long vào năm 2030. Đồng bằng sông Cửu Long được xếp hạng là một trong những đồng bằng sông lớn nhất và màu mỡ nhất trên thế giới. Với diện tích khoảng bốn triệu ha, nơi đây nuôi sống khoảng 18 triệu cư dân có sinh kế phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.

Thủ tướng Việt Nam đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm, chẳng hạn như các sản phẩm được sản xuất tại Đồng bằng sông Cửu Long. Điều này sẽ giúp sản phẩm của Việt Nam thiết lập được bản sắc thương hiệu mạnh hơn và triển khai các hệ thống truy xuất nguồn gốc mạnh mẽ để giảm thiểu các rủi ro như gian lận xuất xứ.

Các mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam

Ngành nông lâm thủy sản của Việt Nam đã có sự tăng trưởng ổn định trong những năm gần đây, đặc biệt là sản xuất lương thực. Năm 2024, ngành này đạt giá trị xuất khẩu kỷ lục là 62,5 tỷ đô la Mỹ. Điều này nêu bật lý do tại sao chính phủ Việt Nam rất quan tâm đến tương lai của ngành này.

Trước mối lo ngại này, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, Việt Nam đã triển khai chương trình tái cơ cấu toàn ngành, đưa xuất khẩu nông, lâm, thủy sản gắn với nhu cầu thị trường, yêu cầu truy xuất nguồn gốc, nguyên tắc kinh tế xanh và các tiêu chuẩn quốc tế. “Điều này đã đảm bảo tăng trưởng ổn định cả về sản lượng và giá trị xuất khẩu”, ông khẳng định. Số liệu sơ bộ trong quý I năm 2025 cho thấy xu hướng tích cực liên tục, với mức tăng 13,1% trong xuất khẩu nông sản so với quý I năm 2024.

Cơm

Việt Nam đã xuất khẩu hơn 9 triệu tấn gạo vào năm 2024, tạo ra doanh thu hơn 5 tỷ đô la Mỹ. Con số này thể hiện mức tăng 11 phần trăm về khối lượng và tăng 24 phần trăm về giá trị so với năm 2023. Giá xuất khẩu trung bình ước tính là 627 đô la Mỹ một tấn, tăng 10,6 phần trăm so với cùng kỳ năm trước. Điểm đến xuất khẩu gạo hàng đầu của Việt Nam vào năm 2024 là Philippines, chiếm 46,1 phần trăm tổng lượng gạo xuất khẩu của nước này.

Cà phê

Mặc dù khối lượng xuất khẩu giảm 14%, xuất khẩu cà phê của Việt Nam vẫn đạt 5,2 tỷ đô la Mỹ vào năm 2024, lần đầu tiên vượt mốc 5 tỷ đô la Mỹ. Thành tích này là do giá cà phê toàn cầu tăng, đạt 5.720 đô la Mỹ/tấn vào tháng 10 năm 2024.

Trái cây và rau quả

Ngành này ghi nhận mức tăng trưởng xuất khẩu 27%, đạt tổng cộng 7,1 tỷ đô la Mỹ. Xuất khẩu sầu riêng, bao gồm sầu riêng đông lạnh, tăng trưởng 50% so với cùng kỳ năm trước lên 3,2 tỷ đô la Mỹ. Chuối Việt Nam đã vượt qua chuối Philippines để trở thành lựa chọn hàng đầu của người tiêu dùng Trung Quốc.

Sản phẩm thủy sản

Xuất khẩu thủy sản tăng trưởng mạnh, đạt 2,29 tỷ USD, tăng 18,1% so với cùng kỳ năm trước. Các thị trường xuất khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam gồm Trung Quốc (21,7%), Nhật Bản (15,6%) và Hoa Kỳ (15,1%).

Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong sản xuất nông nghiệp

Ngành nông nghiệp Việt Nam được hưởng lợi từ sự kết hợp giữa tài nguyên thiên nhiên, tiến bộ công nghệ và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, đưa Việt Nam trở thành một nhân tố chủ chốt trên thị trường toàn cầu.

Địa lý và vùng khí hậu đa dạng của Việt Nam—từ Đồng bằng sông Cửu Long màu mỡ đến vùng cao nguyên ôn đới—cho phép trồng nhiều loại cây trồng quanh năm. Sự đa dạng sinh thái này hỗ trợ sản xuất các mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê và các sản phẩm nuôi trồng thủy sản. Những điều kiện như vậy cho phép Việt Nam duy trì sản lượng nông nghiệp cao và thích ứng với nhu cầu toàn cầu đang thay đổi.

Việt Nam đã tích cực triển khai các biện pháp canh tác nông nghiệp thông minh, đặc biệt là đối với các loại cây trồng xuất khẩu chính như gạo và cà phê. Cảm biến từ xa và Hệ thống thông tin địa lý (GIS) được sử dụng để theo dõi sức khỏe cây trồng, điều kiện đất đai và các kiểu khí hậu, do đó hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu và giảm thiểu lãng phí đầu vào. Hợp tác với các đối tác quốc tế như UNDP, chính phủ Việt Nam đã khởi động các dự án nhằm mở rộng quy mô các công nghệ này cho những người nông dân nhỏ, những người chiếm phần lớn lực lượng lao động nông nghiệp. Ví dụ, tại tỉnh Đắk Lắk, một hệ thống tưới tiêu thông minh do UNDP hỗ trợ và được lắp đặt tại các trang trại cà phê đã giúp giảm 25% lượng nước sử dụng và tăng 15% năng suất.

Triển vọng và thị trường tiềm năng cho xuất khẩu nông sản Việt Nam

Chuyển dịch chiến lược hướng tới đa dạng hóa thị trường

Ngành nông nghiệp Việt Nam ngày càng tập trung vào việc đa dạng hóa danh mục xuất khẩu bằng cách khai thác các thị trường mới và đang nổi lên như Trung Đông, Châu Phi và Đông Âu. Sự thay đổi chiến lược này nhằm mục đích giảm thiểu rủi ro liên quan đến việc phụ thuộc quá mức vào các thị trường truyền thống trong khi tận dụng nhu cầu ngày càng tăng đối với các sản phẩm nông nghiệp ở các khu vực ít bão hòa hơn.

Cơ hội ở Trung Đông

Trung Đông là điểm đến đầy hứa hẹn cho xuất khẩu nông sản của Việt Nam, đặc biệt là trong phân khúc hàng hóa được chứng nhận Halal. Để tăng cường sự hiện diện của mình tại thị trường này, Việt Nam đã tích cực hợp tác với các đối tác trong khu vực để tìm hiểu các quy trình chứng nhận và yêu cầu của thị trường.

Đáng chú ý, chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính tới ba quốc gia Trung Đông vào năm 2024 đã đạt được kết quả là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện (CEPA) với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Theo thỏa thuận này, UAE sẽ dần xóa bỏ thuế quan đối với 99% hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam. Đổi lại, Việt Nam sẽ xóa bỏ thuế quan đối với 98,5% hàng hóa nhập khẩu từ UAE.

Tận dụng các hiệp định thương mại tự do

Mạng lưới mạnh mẽ gồm 18 hiệp định thương mại tự do (FTA) đang hoạt động và được lên kế hoạch của Việt Nam là nền tảng cho chiến lược đa dạng hóa thị trường của nước này. Trong đó có các hiệp định có tác động lớn như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP). Các FTA này nhằm mục đích hạ hoặc xóa bỏ thuế quan, thúc đẩy hài hòa hóa quy định và cải thiện khả năng tiếp cận thị trường cho hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam. Bằng cách giảm rào cản thương mại và thống nhất các tiêu chuẩn, các hiệp định này nâng cao khả năng thâm nhập và phát triển của Việt Nam tại các nền kinh tế mới nổi.

Tăng cường khả năng cạnh tranh trong khu vực Đông Nam Á

Trong khi Thái Lan trước đây thống trị xuất khẩu nông sản trong khu vực ASEAN, xu hướng gần đây cho thấy sự thay đổi. Năm 2024, nhập khẩu trái cây và rau quả của Việt Nam của Thái Lan tăng đáng kể, trong đó sầu riêng đông lạnh là sản phẩm nổi bật đáng chú ý. Sự phát triển này làm nổi bật sức cạnh tranh ngày càng tăng của Việt Nam và động lực thương mại đang phát triển trong khu vực Đông Nam Á.

Smith Taweelerdniti, Tổng giám đốc của Nithi Foods, nhấn mạnh rằng Việt Nam cung cấp các ưu đãi thuế đáng kể, thu hút nhiều nhà đầu tư hơn so với Thái Lan. Quốc gia này có thị trường nội địa lớn và mặc dù mức lương thấp hơn, sức mua vẫn mạnh mẽ. Đồng thời, Rungphech Chitanuwat, Giám đốc danh mục đầu tư khu vực ASEAN tại Informa Markets, lưu ý rằng Việt Nam hiện đã vượt qua Thái Lan về xuất khẩu gạo và trái cây. Bà cho rằng sự trỗi dậy của Việt Nam là nhờ các chính sách chủ động của chính phủ, đầu tư mạnh vào giáo dục và phát triển cơ sở hạ tầng đáng kể. Ngược lại, Thái Lan tiếp tục phải đối mặt với những thách thức, bao gồm tình trạng trì trệ của bộ máy quan liêu, các chính sách không nhất quán và dân số già hóa nhanh chóng.

Phần kết luận

Các chính sách hướng tới tương lai và ngành nông nghiệp mạnh mẽ của Việt Nam đã chứng minh khả năng phục hồi ấn tượng trước những thách thức. Bất chấp những bất ổn bên ngoài đang diễn ra, thành tích mạnh mẽ của đất nước làm nổi bật khả năng thích ứng và quyết tâm của mình. Nhìn về phía trước, thành công và tăng trưởng nhất quán sẽ phụ thuộc vào việc nắm bắt sự đổi mới, mở rộng sang các thị trường đa dạng và ưu tiên các hoạt động bền vững để đảm bảo tăng trưởng dài hạn.